Kemanda güçlü bir ifade ve ton yakalamanın yolu, kemanda yay teknikleri konusuna hakim olmaktan geçer. Güzel keman çalmak için yalnızca parmakları doğru yere basmak yeterli olmayacak aynı zamanda arşe kullanımı ve keman çalma teknikleri ile uygulamaları da doğru şekilde gerçekleştirmek gerekecektir.
İyi bir keman icracısı olmak isteyen herkes başlangıç aşamasında yapılan teknik egzersizlere gereken önemi vermeli ve sonrasında ses çalışmalarıyla birlikte ileri düzey yay kontrol egzersizlerine vakit ayırmalıdır. Gelelim keman çalma teknikleri nelerdir? Sorusunun cevabına;
1. KEMANDA YAY TEKNİKLERİ – (SAĞ EL)
• Legato Tekniği
Notaların birbirinden ayrılmadan sanki bir bütünmüş gibi bağlı olarak çalınmasına legato tekniği denir. Bu yay tekniğinde genellikle notalar (yerine göre) aynı yayda çalınmakta ve böylelikle bütünsellik sağlanmaktadır.
• Detache (Detaşe) Tekniği
Legatonun zıt tekniği olarak adlandırılan detaşe yay tekniğinde notalar birbirinden bağımsız olarak farklı yaylarda seslendirilir. Böylelikle notalar birbirinden ayrı şekilde ifadelendirilmiş olmaktadır. Detaşe, kemanda yay teknikleri arasında legatodan sonra en çok uygulanan tekniklerdendir.
• Portato Tekniği
Detaşe ile iç içe olan bu yay tekniğinde notalar yine birbirinden ayrı olarak bu sefer aynı yay üzerinde çalınır. Portato tekniğinin uygulanabilmesi için notalar arasında duraksama olmalı ve bu durma işlemi yay ile sağlanmalıdır.
• Kemanda Martele Tekniği
Notaların başında belirgin bir vurgu yapılarak çalınmasına martele tekniği denir. Kemanda martele tekniği uygulanırken en önemli nokta notalar arasında duraksamak ve vurgu esnasında seste herhangi bir bozukluk yaratmamaktır.
• Staccato (Stakkato) Tekniği
Staccato tekniği uygulanırken notalar birbirinden keskin bir şekilde ayrılarak ve vuruşlarından daha az uygulanarak çalınır. Staccato çalınacak notaları hepsi ayrı yay gel gitleri ile çalınmakta ve arşe tellerle sürekli temas halinde kalmaktadır.
• Pizzicato (Psikato) Tekniği
Keman çalma teknikleri arasında yer alan psikatoda notalar yay ile değil parmak ile seslendirilmektedir. Bu teknik kullanılırken çalınacak notaya bağlı olarak keman asıl tutuş pozisyonunda ya da diz üzerinde konumlandırılabilir. Pzzicato tekniğinde vuruşlar genellikle parmağın uç kısımları ile yapılmaktadır.
• Collo (Kole) Tekniği
Kole tekniğinde notalar ‘etli’ olarak tabir edilen ne uzun ne de çok kısa olarak ifadelendirilir. Bu ifade stilinin yakalanması için yay havalandırılır ve uygun bir açıdan telin üstünde hafifçe zıplatılır. Zıplama gerçekleştikten sonra bir sonraki notanın çalımında gecikme yaşanmaması için yay yine havada tutulur.
• Spiccato (Spikato) Tekniği
Temel kemanda yay teknikleri arasında yer alan spiccato, aynı kole gibi yayı zıplatma üzerine kurulmuş bir tekniktir ancak bu stilde ‘ay’ olarak adlandırılan alt yay (kemanın topuk ile orta noktası arasında kalan alan) kullanılmakta ve notalar seri ve yumuşak bir şekilde çalınmaktadır.
• Ricochet (Rikoşe) Tekniği
Son iki teknik gibi rikoşe de yayın zıplatıldığı bir teknik ifade türüdür. Bu yay tekniği çeşidinde yay hem çekerek hem iterek kullanılabilir ancak uygulanma esnasında yayın hareketinde başlangıç hareketi (çekme-itme) ile aynı yönde olma zorunluluğu vardır. Rikoşe yay tekniği uygulanırken hızlı olmak doğru ifadeyi yakalamak açısından çok önemlidir.
2. KEMAN ÇALMA TEKNİKLERİ – (SOL EL)
• Glissando Tekniği
Bir sesten diğer bir sese parmağın kaydırılarak geçmesiyle oluşan bir keman sol el tekniğidir. Bu teknikte iki nota arasındaki geçiş süreci ne çok ağır ne de çok hızlı olmalı, geçiş süresinde ağdalı bir çalım kullanılmalıdır. Glissando tekniği özellikle Türk müziğinde aktif olarak kullanılan ve makamsal ifadelendirmede çok önemli bir yere sahip keman çalma teknikleri arasındadır.
• Trill Tekniği
Yine kemanda sol el teknikleri arasında yer alan trill, genellikle arka arkaya sıralı bir şekilde yerleştirilmiş notaların birbiri arasında seri şekilde çalınmasıyla elde edilen tekniğe verilen isimdir. La sesinden örnek verecek olursak si sesiyle beraber hızlı şekilde ” la, si, la, si, la, si ” notalarının seslendirilmesi güzel bir trill örneğidir. Hem klasik hem de Türk müziğinde kullanılır.
• Çarpma Tekniği
Adından da anlaşılacağı gibi bir uzun basılacak bir sese bir notanın vurup, kaçar hızda çalınmasına çarpma denir. Do sesi üzerinden örneklemek gerekirse önce re sesi hızlıca basılır ve do sesi uzun şekilde çekilir. Çarpmanın en iyi örneklendirmesini videolardan görebilirsiniz. Ayrıca çarptırılacak nota genellikle dizek üzerinde daha küçük ve üzeri çizik şekilde yazılmaktadır.
• Vibrato Tekniği
Sesin parmak ve bilek yardımıyla titretilmesine vibrato denir. Kemanın en çok merak edilen sol el teknikleri arasında yer alan vibrato uzun bir çalışma ve egzersiz süreci gerektirmektedir. Vibrato uygularken kemanda parmak bir noktada sabitlenmeli ve çok minimal hareketlerle bu noktada dairesel bir ileri-geri gidiş gerçekleştirilmelidir.
• Çift Ses Tekniği
Genellikle eşlik amacıyla kullanılan çift ses tekniği kemanda farklı tellerdeki notaların aynı anda çalınmasıyla oluşur. Bu teknik uygulanırken sanki iki keman aynı anda müzik yapıyormuş hissiyatı sezilmesi gayet doğaldır. Oldukça zor olan bu teknik öncesinde iyi bir temiz ses basma çalışması yapmayı gerektirir.
• Pozisyon Tekniği
Keman yapısı gereği geniş bir oktav yapısına sahip bir müzik aletidir. Dolayısıyla çalım esnasında her notanın çalınabileceği birden fazla varyasyon bulunmaktadır. Kemana başlangıç aşamasında 1. pozisyon ile başlansa da, bu seslerin tam doğru şekilde oturtulmasıyla birlikte, klavyenin daha aşağı noktalarına inilmekte ve parmakların konumlandığı yere göre 2., 3., 4. vb. pozisyonlara geçiş sağlanabilmektedir.
3. KEMANDA PÜRÜZSÜZ YAY GEÇİŞLERİ NASIL YAPILIR?
Keman çalarken dikkat etmeniz gereken en önemli noktalardan birisi yay geçişleridir. Yay değişikliğinin olabildiğince pürüzsüz olması gerekmektedir. Pürüzsüz olacak ve işitilmeyecek yay geçişleri yapmak istiyorsanız aşağıdaki ipuçlarını göz önünde bulundurmalısınız. Pürüzsüz ve duyulmayacak bir şekilde yay değişikliği gerçekleştirmek keman çalmaya başlayan herkesin merak ettiği durumlardan birisidir. Bu alanda size ders verecek en iyi öğretmenler dahi bunun öğretilmesi için yoğun çaba göstermektedirler. Yaygın olan görüşe göre el bileği ve parmak hareketinin kısa süreli gerçekleştirmesi yoluyla istenilen sonucu elde etmek mümkündür. Geçişler sırasında büyük hareketler yapmak hedeften uzaklaşmak anlamına gelmektedir. Büyük hareketler yayın sesinin değişmesine veya bozulmasına yol açtığı için geçişlerin pürüzsüz değil sesli bir şekilde yapılmasına neden olmaktadır.
• Doğal Geçiş
Doğal geçiş bilinçli olarak yapılmayan doğal olarak ortaya çıkan bir geçiş şeklidir. Yay,topuktan noktaya doğru giderken elin açısını değiştirmektedir. Bu noktada ilk parmağın yay üzerindeki temas noktasını değiştirmek gerekmektedir. Bunu yapabilirseniz doğal geçişi sağlamış olursunuz.
Bu hareketin kısıtlanması durumunda geçiş farklı bir noktaya doğru ilerlemektedir. Genel olarak, bilek topukta çok yükseğe çıkmakta ve düşük seviyelerde batış göstererek aşırı hareketli hale gelmektedir. Bu aşırı el bileği hareketine tepeler ve vadiler adı verilmektedir.Tepeler ve vadilerin oluşması pürüzsüz geçişin kolayca bozulmasına neden olmaktadır.
• Esneklik
El bileği ve parmakların hareketi, özellikle yay yönünde değişiklikler söz konusu olduğunda ses üretiminin düzenlenmesindeki azami hassasiyetin yer aldığı noktalardır. Bunu tam olarak anlayabilmek için bir deneme yapabilirsiniz. Yayın topuk kısmında bilek ve parmaklar sert olacak şekilde bir değişiklik yapmaya çalışabilirsiniz. Bu koşullar altında tutarlı yay basıncı oluşmayacağı için pürüzsüz değişimin hemen hemen imkansızolduğu hemen fark edilmektedir.
Keman tutuşu sağlam ve güvenli ama aynı zamanda ince ve hızlı ayarlara izin verecek kadar esnek olmalıdır. Bileğin ve parmakların en önemli hareketi, yayın topuk kısmındaki yay değişimi sırasında gerçekleşmektedir. Bu sayede, elin ve parmakların davranışı bir yan fırça darbesine benzemektedir. Bilek, yukarıdan aşağıya doğru yön değiştirmeye başladığında bile bileğin rahat olması, elin ve parmakların geride kalmasına izin vererek onların ivmeli bir şekilde yukarı doğru çekilmesini sağlamalıdır. Daha sonra bileğin aşağı inme başlangıcından hemen sonra el ve parmaklar tersine doğru dönmeli ve dönüşü takip etmelidir.
• Yay Hızı Ve Basıncı
Yarı doğallık yuvarlamaca tekniği olarak bilinmektedir. Bu teknikte yay kılı ve sopanın esnekliği yapay; omuz, dirsek, el bileği, parmak ve başparmak eklemleri ise doğal olarak ele alınmaktadır. Bu teknikte ideal yay tutuşu oldukça önemlidir. Çünkü bu tutuş tüm yayların etkileşimi ve koordinasyonu açısından özgürlük tanımaktadır.
Doğal yay tutuşunun rahatlık ve özgürlük sunması kemanı kullanan kişi için vurgu noktasıdır.Kullanılan yay bölmesinde dinamik değişiklikler ve istenen tonal kalite elde edilmek isteniyorsa sürekli değişim durumunun olduğu unutulmamalıdır. Düzgün yay değişiklikleri isteniyorsa yay hızının azalmasını ve değişimden önce basıncın hafiflemesine dikkat edilmelidir.
• Yay Topuğu
Keman çalmak isteyen genç insanları yay topuğunda daha fazla oynama gerçekleştirmeye teşvik etmek önemlidir. Yayın bu kısmı genellikle ilk baştaki tonun cızırtılı ve yayın dengesiz olduğuna inanıldığı için çoğu zaman göz ardı edilmektedir. Buna ek olarak, köprünün yakınında çalınırken topukta çalındığı zaman çıkan ses kadar iyi ses üretilmemekte ve topukta çalma konusunda deneyimli olunmadığı sürece pürüzsüz geçişler sağlanamamaktadır.
Burada küçük parmağın ve üst kolun pozisyonu çok önemlidir. Bu iki unsur sürekli olarak kontrol edilmelidir. Öğretici olan kişi aynı zamanda öğrenciye sürekli olarak hatırlatmalar yapmalıdır. Bu hatırlatmalarda öğrenciyi yay topuklarına ulaşma konusunda teşvik etmelidir.
• Detaşe
Detaşe tekniğinde vuruşlardaki,yay hızı ve basıncı eşit olmalıdır. Vuruşlar bir kesinti olmadan veya seste değişiklik olmadan kesintisiz olarak birbirine bağlı durumdadır. Detaşe adı verilen teknik uyguladığında yay değişimi yaparken dikkat edilmesi gereken noktalar bellidir.
Yay yönünü değiştirmeden önce yayda bir miktarda yavaşlatma yapılmalıdır. Bunu yaparken aynı anda basıncın hafifletilmesi gereklidir. Yay değişiminde en çok rahatsızlık veren faktörler, yön değiştirmeden hemen önce yay hızın arttırmak ve yayı bir noktada aşırı hafifletmek veya topukta aşırı baskı uygulamaktır. Tam tersi bir yaklaşımı uygulama yoluna giderek pürüzsüz yay geçişi gerçekleştirebilirsiniz.
Keman çalma teknikleri Türkçe açıklamalarını açıkladığımız ve kemanda yay teknikleri ile ilgili detaylı bilgilere yer verdiğimiz ‘’Keman Çalma Teknikleri’ adlı yazımızın sonuna geldik.
4. KEMANDA VİBRATO TEKNİĞİ NASIL YAPILIR?
Kemanda vibrato tekniğinin nasıl yapıldığını merak ediyor musunuz? Sıradan bir keman sanatçısı ile iyi bir keman sanatçısını ayıran en belirgin özelliklerden birisi vibrato tekniğinin kullanım şeklidir. Vibrato tekniğini öğrenmeye ve kullanmaya başlamadan önce hareketlerin ne olduğunu anlamaya çalışmalısınız.
• Vibrato Tekniğini Anlama
Kemanda vibrato tekniği sol ön kol, el bileği ve parmakların işbirliği ile üretilen ve tekrarlanan adımlardan oluşan bir tekniktir. Bu tekniği bir tutarlı salınım olarak görmek gerekir. Teknik doğru yapıldığında tipik olarak saniyede 5-7 salınım elde edilir.
Hareketin başlangıç noktası tırnağa en yakın olan parmağın ilk birleşim yeridir. İşaret parmağınızı E telindeki ikinci konum olan F# kısmına yerleştirin. İşaret parmağının ilk birleşim yerinin yavaş ve ritmik bir şekilde düşmesine ve sonra orijinal konumuna geri gelmesine izin verin.
İlk başta hareket garip gelebilir ve sizi zorlayabilir. Ancak elleriniz bu beceriye alışmak için kas hafızası edindikçe vibrato tekniğini daha rahat bir şekilde gerçekleştirme şansı elde edersiniz. Başlangıçta size sunulan egzersizleri yaparken bileğinizde, kolunuzda ve boynunuzda herhangi bir gerginlik olmamasına dikkat etmelisiniz.
Doğru hareketi elde etmek için kullanabileceğiniz birkaç püf noktası vardır. Dilerseniz aşağıdaki egzersizlerden faydalanarak vibrato tekniğini geliştirmeye çalışabilirsiniz. Griffin Sanat keman kurslarını tercih edenler bu tekniği eğitmenlerimiz eşliğinde daha kolay öğrenirler.
• Vibrato Egzersizleri
Vibrato tekniğine başlamak için en iyi zaman keman tutmayı, yay tutmayı, sol dengeyi ve bazı kaydırma becerilerini rahat ve iyi şekilde yapmayı öğrendiğiniz zamandır. Güzel bir vibrato yapan sanatçıyı gördüğünüz zaman ne olduğunu anlamanız kolay olmasa bile vibrato tekniği mantıksal bir yaklaşımı içerir.
Herkesin farklı seviyelerde keman çalabileceğini unutmamak gerekir. Vibrato tekniğinizi geliştirmek için birkaç haftaya veya birkaç aya ihtiyaç duyabilirsiniz. Süreci aceleye getirirseniz yaptıklarınızdan rahatsız duymaya başlarsınız. Bu nedenle vibrato tekniğini öğrenmek ve onu geliştirmek için çeşitli basamaklar oluşturarak hareket etmelisiniz.
• Keman Olmadan Vibrato Egzersizleri
Keman olmadan vibrato tekniğini öğrenmeye başlamak sol elinizin hareketlerine odaklanmanızı sağlar. Bu egzersiz, bir miktar tutma gücüne sahip olacak şekilde bileğinizi ve kol eklemlerinizi serbestçe hareket etmeniz konusunda size yardımcı olur.
Bir kibrit kutusunun veya ona benzer bir kutunun işine pirinç gibi bakliyatlar ekleyip onu doldurun. Buna alternatif olarak elinize benzer şekilde oturabilecek farklıenvanterler kullanabilirsiniz.
Bir masanın önünde oturun. Tıpkı keman pozisyonu alacak şekilde sol dirseğinizi masanın üstüne yaslayın.
Kibrit kutusunu keman elinizle tutun, elinizi omzunuza doğru kaydırabilmek için bileğinizi gevşetin ve bileğinizi zıt yöne doğru hareket ettirmeye başlayın.
Bu hareketleri biraz tekrar edin. İlk önce yavaşla başlayın ve daha sonra kendinizi rahat hissettikçe hızlanmaya başlayın.
Ayağa kalkın ve keman çalma pozisyonu alarak 3. ve 4. adımları tekrar edin.
• Yay Olmadan Vibrato Egzersizleri
Vibrato tekniğinin temel hareketlerine aşina olduktan sonra kemanı kullanmaya başlayabilirsiniz. Sadece elinizde keman varken vibrato hareketlerini denemek henüz bu tekniğe tam olarak alışmadan önce daha rahat hareket etmenizi sağlar.
-Yay olmadan yapacağınız bu hareketler vibrato tekniği ile aranızdaki mesafenin daha kısa olmasını sağlar. Bu hareketleri yaparken elinizin kemanın boyun kısmına paralel olduğundan emin olmanız gerekir:
-Kemanı bir gitar tutar gibi tutun. Bu size elinizi daha net bir şekilde görebilme fırsatı sunar. Keman açınızın biraz sol kulağına doğru kaymasına izin verin.
-Elinizi kemanın boynu boyunca ileri ve geri hareket ettirin. Böylece sol dirseğinizi özgürce hareket ettirebilirsiniz. Aynı zamanda parmaklarınız tellere hafifçe dokunabilir.
-Tellere dokunma boyutunu yavaşça azaltmaya çalışın. Baş parmağınızın tek bir noktada sabit kalmasını sağlayarak elinizi kemanın boynuna ve tellere doğru hareket ettirin.
-Orta parmağınızı bir noktada sabit duruyor gibi düşünerek elinizi kemanın boynunda hareket ettirmeye devam edin.
-İkinci ve dördüncü adımları tekrar tekrar yapın. Bir süre sonra kemanı gitar tutar gibi tutmak yerine normal şekilde tutmaya başlayarak bu adımları tekrar edin.
-Keman olmadan ve yay olmadan vibrato hareketlerini yaptıktan sonra benzer hareketleri keman ve yay bir aradayken gerçekleştirmeye çalışın.
• Vibrato Tekniğini Öğrenmek İçin Çeşitli İpuçları
Vibrato tekniğini en iyi şekilde öğrenmek istiyorsanız bu konuda çeşitli ipuçlarına ihtiyaç duyabilirsiniz. Griffin Sanat kurslarında bu ipuçlarına sıkça yer verilir. İpuçlarını her zaman kullanmak için bu ipuçlarını not almayı düşünebilirsiniz.
-Vibrato tekniğini uygularken hızınızı kontrol etmelisiniz.
-Vibrato hareketi bilekten değil dirsekten gelir.
-Her zaman sol bileğinizin rahat olduğundan emin olmalısınız.
-Vibrato tekniğinin temelinde parmağın ilk eklem yerinin rahat olması vardır.
-Parmağınızla asla tellere bastırmak gibi bir eğilimde olmamalısınız.
-Vibrato hareketi tutarlı ve doğru olmalıdır.
-Vibrato hareketini hızlandırmak için ellerinizi daha hızlı hareket etmeniz gerekir.
-Vibrato hareketini gerçekleştirirken kemanı ve telleri hissetmelisiniz.
-Vibrato hareketini tam anlamıyla öğrenmek için onu farklı hızlarda gerçekleştirmeye çalışmalısınız.
Griffin Sanat bünyesindeki keman kurslarında tüm katılımcılara vibrato tekniği en ince ayrıntısına kadar anlatılır. Vibrato tekniğini öğrenmek başlangıçta zor gelebilir. Ancak hareketleri uygulamaya ve egzersizleri yapmaya başladıkça tekniği daha pratik bir biçimde gerçekleştirme şansı elde edebilirsiniz. Detaylar için İzmir keman kursu sayfamızı ziyaret edebilir; bizlerle iletişime geçebilirsiniz.