Saz adıyla bilinen bağlama, Türk Halk Müziği denildiğin de akla ilk gelen, bu müzik türünün en popüler temsilcisidir. Bağlamanın farklı ebatlarda ve işlevsellikte bir çok çeşidi bulunmaktadır. Saz çeşitleri ile ilgili yazımızda bu bağlama türleri hakkında detaylı bilgilere ve şu konu başlıklarına ulaşabilirsiniz;
🔹 Bağlama çeşitleri
🔹 Saz çeşitleri ve özellikleri
🔹 Küçük sazın adı
🔹 Bağlama türleri hakkında detaylı bilgi
Saz Çeşitleri Nelerdir?
Bağlama ailesi içinde yer alan saz çeşitlerinin küçükten büyüğe dizilimi aşağıdaki gibidir;
- Cura
- Tambura Curası
- Bağlama Curası
- Aşık Sazı
- Bozuk
- Tambura
- Bağlama
- Çöğür
- Divan Bağlama
- Meydan Bağlama
Gelelim saz çeşitleri hakkında detaylı bilgileri aktarmaya;
Bağlama Çeşitleri
- Cura
3 ile 6 tel arasında değişen tel sayısına sahip cura, bağlama çeşitleri arasında en küçük bağlama türüdür. Küçük olmasından kaynaklı olarak 7 ile 16 arasında değişen perde sayısına sahiptir. Uzunluğu ise ortalama olarak 55-60 cm arasında değişiklik göstermektedir. Genellikle 6 telli curanın kullanımı yaygın olsa da 2-3-4 telli kullanımına da rastlanmaktadır. Akort düzeni bağlama ya da bozuk olan curanın 2 telli olan halinde üst tel D (Re), alt tel ise A (La) notasına göre akort edilir.
- Tanbura Curası
Curanın bir büyüğü olan tanbura curasının akort sistemi yörelere göre farlılık gösterse de Re (D) notasına göre akort edilir. Sapı 30 cm, gövde derinliği ise 13,5 cm olan bu müzik aletini icra eden kişi sayısı oldukça azdır. Ses genişliği olarak tanburadan 8, bağlama curasından 4 ses daha ince bir ses inceliğine sahiptir. Bağlama ailesinin en küçük ikinci enstrümanıdır.
- Bağlama Curası
A (La) notasına uygun olarak akordu yapılan bağlama curası, saz çeşitleri sıralamasında 3. sırada yer alan müzik aletidir. Ses genişliği tanburadan 5 ses, bağlamadan ise 8 ses incedir. Sap boyu yaklaşık 35-36 cm iken gövdenin iç derinlik ölçüsü yaklaşık 15,5 cm’dir.
- Tanbura
Divan bağlamanın curası olarak adlandırılan tanbura, bağlamadan daha küçük ebatlara sahiptir. Tanbura bağlamanın ses genişliğine göre 4 ses daha ince kalmaktadır. Orta teli C (Do), alt teli ise D (Re) notası olacak şekilde akortlanır. Sap boyu 50 cm’i bulan bu müzik aletinde teknenin iç yüksekliği ise ortalama 22.8 cm kadardır.
- Aşık Sazı
Halk ozanlarının icra ettiği bağlama türü olmasından dolayı bu enstrüman aşık sazı olarak adlandırılmaktadır. Bağlama ile karşılaştırıldığında sap boyu daha kısa kalmaktadır. 6 ile 9 arasında değişen tel sayısına sahip olan aşık sazı, 15 perde sayısına sahiptir.Ancak yapan ustaya bağlı olarak kimi zaman 14 bazen de 13 perde sayısının olabildiği bilinmektedie. Dip notası C (Do) ‘dir.
- Bozuk
Ülkemizin Ege ve Güney bölgelerinde çalımına sıklıkla rastlanan bir enstrümandır. Bu saz çeşidinin akort sistemi oldukça yaygın kullanılmaktadır. Yine yapan ustanın tercihine göre 15 ile 18 arasında değişiklik gösteren perde sayısı mevcuttur. Üzerinde 9 adet tel bulunduran bozukta, bu teller 3’erli olarak sarılmaktadır ve boyut olarak bağlama ile neredeyse aynıdır. Akort düzeni ise şu şekildedir; üst G (Sol), orta D (Re), alt A (La).
- Bağlama
Bağlama çeşitleri grubuna adını veren enstrümandır. Değişken 24-17 perde sayısına sahip bağlamanın üzerinde tercihen 6 ile 9 arasında değişen tel sayısı kullanılabilmektedir. Sap boyu 55 cm, gövdenin içten derinliği ise 25 cm’dir. Bağlamanın üretiminde yapısının zamanla bozulmaması için sert ve dayanıklı ağaçlar tercih edilmektedir. Bu ağaç türleri şu şekilde sıralanabilir; ceviz, kestane, dut, gürgen vb. Ses genişliği olarak divan bağlamaya oranla 5, meydan bağlamaya göre 8 ses incedir. Bağlamada çalınacak parçaya göre akordun değiştirilmesine düzen adı verilmektedir. Bağlama da en çok tercih edilen düzenler şöyledir;- Bozuk Düzen ya da Kara Düzen
– Bağlama
– Misket
– Fidayda
– Müstezad
– Abdal
– Cura
- Çöğür
Divan bağlamaya en yakın ebatlarda olan çöğür, her ne kadar büyük bir yapıya sahip olsa da üzerinde 15 perde bulundurmaktadır. Çöğür, ayin ve semai gibi dini müziklerde ve ağıtlarda sıkça kullanılmaktadır. Günümüzde çöğür curası, çöğüre göre daha çok tercih edilmektedir. Tellerin akordu ise şu şekildedir; üst iki tel G (Sol), orta iki telin biri D (Re) diğeri A (La), alt iki tel ise A (La) notasıdır.
- Divan Bağlama
Saz çeşitleri içerisinde yer alan en büyük 2. bağlama türüdür. Çoğunlukla 7 ya da 9 telli olarak icra edilen divan bağlamanın akordu, meydan bağlamadan 4 tam ses daha incedir. Sapı 65, iç yüksekliği ise 29,5 cm’dir.
- Meydan Bağlama
Saz çeşitleri arasında ebat büyüklüğü olarak ilk sırada yer alır. Hem tel hem de perde sayısı en büyük bağlama çeşidi olmasından dolayı, diğer bağlama ailesi üyelerine göre daha fazladır. Meydanlarda icra edilmesinden dolayı bu isimle adlandırılmaktadır. Üzerine bağlı 12 tel bulunmaktadır, bu yüzden halk ağzında 12 telli olarakta bilinmektedir. Akor düzeni A (La) sesine göre yapılan meydan bağlamanın sapı 70, iç derinliği ise tam 31,5 cm’dir.
Saz çeşitleri yazımızda bağlama türleri hakkında detaylı bilgilere yer verdik.